Ngành xây dựng là một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, đóng góp lớn vào GDP và tạo việc làm cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong ngành xây dựng hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, cả về chất lượng lẫn số lượng.

1. Thực trạng nguồn nhân lực ngành xây dựng hiện nay

Theo thống kê của Bộ Xây dựng, mặc dù nhu cầu tuyển dụng lao động trong lĩnh vực này tăng đều hàng năm, nhưng tỷ lệ lao động có tay nghề cao vẫn còn rất thấp, chỉ chiếm khoảng 20–25%. Phần lớn đội ngũ nhân công hiện nay xuất phát từ các nghề phổ thông, thiếu kiến thức về kỹ thuật, an toàn lao động và công nghệ thi công hiện đại.

Điều này dẫn đến thực trạng nhiều công trình bị chậm tiến độ, đội chi phí hoặc không đảm bảo chất lượng. Trong khi đó, các doanh nghiệp xây dựng ngày càng phải cạnh tranh gay gắt, đòi hỏi đội ngũ nhân lực có năng lực thực sự để đáp ứng yêu cầu khắt khe về kỹ thuật, thẩm mỹ và tiến độ.

2. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân lực chất lượng cao

a. Chưa gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo và thực tế thi công

Một trong những nguyên nhân chính khiến nguồn nhân lực ngành xây dựng chưa đáp ứng được yêu cầu là sự chênh lệch giữa đào tạo và thực tiễn. Nhiều sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành xây dựng vẫn còn thiếu kỹ năng thực hành, kỹ năng làm việc nhóm và kinh nghiệm thi công thực tế.

Các chương trình đào tạo tại nhiều trường nghề, đại học vẫn nặng lý thuyết, chưa bám sát công nghệ thi công hiện đại như BIM, AI, mô hình 3D hay quản lý dự án số hóa.

b. Lao động phổ thông thiếu ổn định

Lao động trong lĩnh vực xây dựng thường mang tính thời vụ, dễ biến động theo từng dự án hoặc khu vực. Nhiều công nhân di chuyển liên tục giữa các công trình, khiến doanh nghiệp khó giữ chân được đội ngũ tay nghề tốt lâu dài.

c. Mức thu nhập và điều kiện làm việc còn hạn chế

Mặc dù đặc thù công việc nặng nhọc và nhiều rủi ro, thu nhập của người lao động ngành xây dựng vẫn chưa tương xứng. Bên cạnh đó, môi trường làm việc khắc nghiệt, thời tiết khắc khổ, nguy cơ mất an toàn lao động cao cũng khiến nhiều người trẻ e ngại khi lựa chọn ngành này.

3. Thách thức trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên công nghiệp 4.0, ngành xây dựng cũng không nằm ngoài xu hướng chuyển đổi số. Việc ứng dụng công nghệ mới như Building Information Modeling (BIM), dựng mô hình 3D, tự động hóa quy trình thi công, hay sử dụng vật liệu thông minh đang trở thành xu thế tất yếu.

Tuy nhiên, phần lớn đội ngũ kỹ sư và công nhân hiện nay chưa được đào tạo chuyên sâu để sử dụng các công cụ công nghệ mới, dẫn đến nguy cơ tụt hậu so với khu vực. Các doanh nghiệp xây dựng trong nước gặp khó khi cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài – nơi nhân sự được đào tạo bài bản và có khả năng thích ứng nhanh với công nghệ.

Ngoài ra, yêu cầu về tiêu chuẩn quốc tế, quản lý dự án, an toàn lao động và bảo vệ môi trường cũng đang ngày càng khắt khe. Đây là thách thức lớn đối với các đơn vị trong nước khi muốn tham gia vào các dự án FDI hoặc công trình tầm cỡ quốc tế.

4. Hướng đi và giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành xây dựng

Để vượt qua những khó khăn và thách thức hiện tại, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo trong việc phát triển nguồn nhân lực xây dựng chất lượng cao. Dưới đây là một số giải pháp thiết thực:

a. Đổi mới chương trình đào tạo

Các trường đại học, cao đẳng, trung cấp nghề cần cập nhật chương trình đào tạo gắn liền thực tiễn, đẩy mạnh thực hành và liên kết với doanh nghiệp.

Việc đưa các công nghệ như BIM, AutoCAD, Revit, quản lý dự án số vào giảng dạy giúp sinh viên sớm tiếp cận với xu hướng mới của ngành.

b. Nâng cao kỹ năng mềm và kỷ luật lao động

Bên cạnh chuyên môn, kỹ sư và công nhân xây dựng cần được rèn luyện các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và quản lý thời gian.

Đây là yếu tố giúp đội ngũ nhân sự thích ứng nhanh hơn với yêu cầu ngày càng cao của các dự án hiện đại.

c. Chính sách đãi ngộ và môi trường làm việc hấp dẫn

Doanh nghiệp xây dựng nên chú trọng chính sách lương thưởng cạnh tranh, phúc lợi đầy đủ và môi trường làm việc an toàn.

Khi người lao động cảm thấy được trân trọng và có cơ hội phát triển nghề nghiệp, họ sẽ gắn bó lâu dài và cống hiến nhiều hơn.

d. Tăng cường hợp tác quốc tế

Việc hợp tác với các tập đoàn, tổ chức quốc tế trong đào tạo và chuyển giao công nghệ sẽ giúp nâng cao trình độ kỹ sư, kỹ thuật viên trong nước.

Các chương trình trao đổi, đào tạo ngắn hạn hoặc thực tập tại nước ngoài là cơ hội quý giá để nguồn nhân lực ngành xây dựng Việt Nam học hỏi và bắt kịp xu hướng toàn cầu.

5. Kết luận

Nguồn nhân lực chính là trái tim của ngành xây dựng – yếu tố quyết định chất lượng, tiến độ và giá trị của mỗi công trình.

Trong bối cảnh thị trường cạnh tranh gay gắt, công nghệ không ngừng thay đổi, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nhiệm vụ cấp thiết và mang tính chiến lược lâu dài.

Dù đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, nhưng với sự đầu tư đúng hướng, sự liên kết giữa đào tạo – doanh nghiệp – nhà nước, ngành xây dựng Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra một thế hệ nhân lực mới: chuyên nghiệp, sáng tạo và thích ứng nhanh với xu hướng hiện đại hóa.